1. Türk Vatandaşlığının Soybağı İle Kazanılması
Türk Medeni Kanunu uyarınca soybağı; çocuk ile ana arasında doğumla, çocuk ile baba arasında ise ana ile evlilik, tanıma ve hâkim hükmüyle kurulur.
Kanun çocuğun evlilik içi veya dışında doğmuş olmasına göre çeşitli ayrımlar yapmıştır.
• Türk ana ve babadan evlilik birliği içinde doğan çocuk doğumla birlikte Türk vatandaşlığını kazanır.
• Türk ana ve yabancı babadan evlilik birliği dışında doğan çocuk anası ile arasında doğumdan itibaren kurulan soybağı nedeni ile doğumla birlikte Türk vatandaşlığını kazanır.
• Türk vatandaşı baba ve yabancı anadan evlilik birliği dışında doğan çocuğun Türk vatandaşlığını kazanabilmesi için öncelikle çocuk ile baba arasındaki soybağının kurulması gerekmektedir.
Türk vatandaşlığının soybağı ile kazanılması durumunda çocuk doğum anından itibaren vatandaşlık kazanır.
2. Türk Vatandaşlığının Doğum İle Kazanılması
Türk vatandaşlığının doğum ile kazanılması için benimsenin iki görüş mevcuttur;
Toprak Esası: Çocuğun ana ve babasının vatanına bakılmaksızın ülkesinde doğduğu Devletin vatandaşlığını almasını gerektiren bir prensiptir.
Kan Esası: Çocuğun doğduğu vatana bakılmaksızın ana ve babasının vatandaşı olduğu devletin vatandaşlığını kazanmasına dayanan prensiptir. Türkiye kan esası prensibini benimsemekle birlikte eğer Türkiye’de yabancı ana ve babadan doğan çocuk bu prensibin benimsenmesi sonucu vatansız kalacak ise istisnai olarak toprak esası prensibi benimsenerek çocuk Türk vatandaşlığını kazanır.
3. Türk Vatandaşlığının Sonradan Kazanılması
a. Genel Yolla Türk Vatandaşlığının Kazanılması:
i. Yetkili Makam Kararı İle Türk Vatandaşlığının Kazanılması
Yetkili makam kararı ile Türk vatandaşlığının kazanılabilmesi için ilgilinin talebi, kanunda aranan şartların yerine getirilmesi ve yetkili makamın olumlu kararı gerekmektedir.
I. Kişinin kendi milli hukuku uyarınca reşit olması
II. Kişinin kendi milli hukuku uyarınca ayırt etme gücüne sahip olması
III. Kişinin iyi ahlaka sahip olması
IV. Kişinin genel sağlığı tehdit edecek nitelikte bir hastalığının bulunmaması
V. Kişinin Türkiye’de kendi ve bakmakla yükümlü olduğu kişilerin geçimini sağlayacak nitelikte gelirinin olması
VI. Kişinin milli güvenlik ve kamu düzenine engel bir halinin bulunmaması
VII. Kişinin Başvuru tarihinden geriye doğru Türkiye’de kesintisiz beş yıl ikamet etmek
VIII. Kişinin Türkiye’ye yerleşme maksadının olduğunu davranışlarıyla teyit ediyor olması
Şartlarının bulunması durumunda İç İşleri Bakanlığı kararı ile Türk vatandaşlığının kazanılması mümkündür.
Kişinin bu yolla Türk vatandaşlığını kazanması halinde vatandaşlık karar tarihinden itibaren hüküm ifade eder.
ii. Evlat Edinilme Yolu İle Türk Vatandaşlığının Kazanılması
Bir Türk vatandaşı tarafından evlat edinilen ve başvuru tarihinde ergin olmayan yabancı, Türk vatandaşlığını kazanabilir.
Evlat edinilen kişinin Türk vatandaşlığını kazanması için aranan tek şart çocuğun milli güvenlik ve kamu düzenine engel bir halinin bulunmaması durumudur.
Evlat edinilen kişi, Türk vatandaşlığını kazandıktan sonra evlat edinen ile arasındaki evlatlık ilişkisinin herhangi bir şekilde son bulması halinde, Türk vatandaşlığı korunur.
Kişinin bu yolla Türk vatandaşlığını kazanması halinde vatandaşlık karar tarihinden itibaren hüküm ifade eder.
Ana veya babanın zorunlulukları veya keyfiyetleri neticesinde Türk vatandaşlığını kaybetmiş olan çocuklar; ergin olmalarından itibaren 3 yıl içerisinde başvurmaları halinde Türk vatandaşlığını kazanabilirler.
Seçme hakkının kullanılması ile Türk vatandaşlığını kazanmak isteyen bir kişi başvuru yaptığında idarenin herhangi bir takdir yetkisi olmamakla birlikte TVK madde 12’de sayılan şartların sağlanması durumunda İç İşleri Bakanlığı kararınca kişi Türk vatandaşlığını kazanır.
Kişinin bu yolla Türk vatandaşlığını kazanması halinde vatandaşlık karar tarihinden itibaren hüküm ifade eder.
b. Türk Vatandaşlığının Yeniden Kazanılması
Ana veya babanın zorunlulukları veya keyfiyetleri neticesinde Türk vatandaşlığını kaybetmiş olan çocuklar; ikamet şartı aranmaksızın ergin olmalarından itibaren 3 yıl içerisinde başvurmaları halinde Türk vatandaşlığını kazanabilirler.
Seçme hakkının kullanılması ile Türk vatandaşlığını kazanmak isteyen bir kişi başvuru yaptığında idarenin herhangi bir takdir yetkisi olmamakla birlikte TVK madde 12’de sayılan şartların sağlanması durumunda İç İşleri Bakanlığı kararınca kişi Türk vatandaşlığını kazanır.
Kişinin bu yolla Türk vatandaşlığını kazanması halinde vatandaşlık karar tarihinden itibaren hüküm ifade eder.
Kişinin kaybettirme yoluyla Türk vatandaşlığından ayrılması halinde ise 3 yıl ikamet şartı aranarak yeniden vatandaşlık kazanması mümkündür.
c. Evlenme Yolu İle Türk Vatandaşlığının Kazanılması
Bu yolla Türk vatandaşlığının kazanılabilmesi için kişilerin en az 3 yıldır evli bulunması ve evliliğin hala devam ediyor olması şartlarının bulunması halinde kişilerin başvuru ile birlikte Vatandaşlık İnceleme Komisyonu tarafından bu şartların var olup olmadığına ilişkin bir rapor hazırlanarak İç İşleri Bakanlığına gönderir ve Bakanlık kararınca kişi evlenme yolu ile Türk vatandaşlığını kazanabilir.
Evliliğin butlanla sakat hale gelmesi durumunda eş iyiniyetli ise kazanmış olduğu Türk vatandaşlığı korunur.
d. İstisnai Olarak Türk Vatandaşlığının Kazanılması
Bu yolla Türk vatandaşlığının kazanılabilmesi için aranan tek şart kişinin milli güvenlik ve kamu düzenine engel bir halinin bulunmaması durumudur.
Türk Vatandaşlığını İstisnai Olarak Kazanabilecek Kişiler:
I. Türkiye’ye sanayi tesisleri getiren veya bilimsel, teknolojik, ekonomik, sosyal, sportif, kültürel, sanatsal alanlarda olağanüstü hizmeti geçen ya da geçeceği düşünülen ve ilgili Bakanlıklarca haklarında gerekçeli teklifte bulunulan kişiler
İç İşleri Bakanlığınca hazırlanan gerekçeli teklif ile birlikte Bakanlar Kurulu kararınca kişi Türk vatandaşlığını kazanabilir.
Bu özel nitelikli yabancılar kanun koyucu bakımından 11. Maddedeki şartlara sahip olmadıkları halde yani, Türk vatandaşlığını yetkili makam kararı ile genel yoldan kazanabilmek için Türk devleti ile aralarında oluştuğu kabul edilen sadakat bağını ve Türk toplumu ile aralarında oluştuğu kabul edilen sıkı ilişkiyi yani toplumla uyumlarını ispatlayan, ortaya koyan şartlara sahip olmadıkları halde vatandaşlığa alınabilmek için bazı özel vasıflara ya da bir başka deyişle yeteri kadar niteliğe sahip olan kişilerdir.
II. Vatandaşlığa Alınması Zaruri Görülen Kişiler
• Ana ve babası Türk vatandaşlığına geçmiş olup vatandaşlığın kazanılması esnasında ergin olan ancak ayırt etme gücüne sahip olmayan çocuklar,
• Ana ve babası Türk vatandaşlığına geçmiş olup o esnada ana veya babasının velayeti altında olmadığı için Türk vatandaşlığını kazanamamış ancak daha sonra ana ve babasının velayeti altına alınan ve ergin olmayan çocuklar,
• Göçmen ve vatansızların eş ve çocukları vatandaşlığa alınması zaruridir.
III. Göçmenler
Göçmenler Türk soyundan ve Türk kültüründen gelip, yerleşmek amacıyla tek başına veya toplu halde Türkiye’ye gelip TVK gereğince kabul olunan kişilerdir.
Kanunun bu hükmünün göçmen olarak kabul edilen kişilere kolay yoldan vatandaşlık hakkı tanıyarak lehte ayrımcılık yapıldığı ve Türkiye henüz imzalamamış bile olsa TVK’nın genel gerekçesinde hüküm ve prensiplerinin dikkate alındığı belirtilen Avrupa Vatandaşlık Sözleşmesi’nin “vatandaşlığın kazanılması ve kaybedilmesi konularında cinsiyet, ırk, renk ya da ulusal veya etnik köken ayrımcılığı içeren herhangi bir uygulama içermeyeceğini” düzenleyen ayrımcılık yasağı başlığını taşıyan 5. Maddesi ile dolayısıyla genel gerekçede benimsendiği söylenen ilkelerle çelişmesi ve ileride, Avrupa Vatandaşlık Sözleşmesi’ne taraf olunması halinde, sözleşmenin 5. Maddesinin ihlali anlamına geleceği açılarından eleştirilmiştir.
IV. Yabancılar ve Uluslararası koruma Kanunu Kapsamında İkamet İzni Alanlar
Türk Vatandaşlığı Kanununun Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik madde 20 uyarınca; Kanunun 12 nci maddesinde sayılan hallerde yabancı, istisnai olarak Türk vatandaşlığını kazanabilir.
(1) Aşağıdaki şartlardan herhangi birini sağlayan yabancı, Kanunun 12 nci maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında Cumhurbaşkanı kararı ile Türk vatandaşlığını kazanabilir:
o En az 500.000 Amerikan Doları veya karşılığı döviz ya da karşılığı Türk Lirası tutarında sabit sermaye yatırımı gerçekleştirdiği Sanayi ve Teknoloji Bakanlığınca tespit edilen,
o En az 250.000 Amerikan Doları veya karşılığı döviz ya da karşılığı Türk Lirası tutarında taşınmazı tapu kayıtlarına üç yıl satılmaması şerhi koyulmak şartıyla satın aldığı veya kat mülkiyeti ya da kat irtifakı kurulmuş, en az 250.000 Amerikan Doları veya karşılığı döviz ya da karşılığı Türk Lirası tutarı peşin olarak yatırılan taşınmazın satışının vaat edildiğine dair noterden düzenlenen sözleşmenin üç yıl süreyle devri ve terkini yapılmayacağı taahhüdüyle tapu siciline şerh edildiği Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca tespit edilen,
o En az 50 kişilik istihdam oluşturduğu Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığınca tespit edilen,
o En az 500.000 Amerikan Doları veya karşılığı döviz ya da karşılığı Türk Lirası tutarında mevduatı üç yıl tutma şartıyla Türkiye’de faaliyet gösteren bankalara yatırdığı Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumunca tespit edilen,
YARGI YOLU
Türk vatandaşlığına ilişkin idari kararlar, ihdisadi(kurucu) veya ihzari(açıklayıcı) kararlar olmak üzere iki türdür. İhdisadi kararları alma yetkisi Bakanlar Kurulu ile İç İşleri Bakanlığı’na verilmiştir. Türk vatandaşlığına ilişkin ihdisadi kararlar ile kast edilen Türk vatandaşlığının kazanılması ile kaybına ilişkin kararlardır. İhzari yani açıklayıcı kararları almaya yetkili olan makam ise İç İşleri Bakanlığıdır.
ANA KURAL: Türk vatandaşlığının kazanılmasına ilişkin kararları almaya yetkili olan idarenin verdiği kararlara karşı ilgililer sadece idari yargıda yani idare mahkemelerinde ve Danıştay’da dava açabilirler.
Vatandaşlık hususuna ilişkin konular iki şekilde yargı önüne gelebilir;
1. Vatandaşlıktan çıkarılma kararının iptali
2. Vatandaşlık talebinin reddinin iptali
İSTİSNA:
Adli yargıda görülmekte olan bir dava sırasında ihtilaf konusu kişinin Türk vatandaşı olup olmadığına ilişkin ise görevli makam idare mahkemeleridir.
Mahkemede görülmekte olan ve kişinin Türk vatandaşı olup olmadığı hususundaki ihtilaf konusu İç İşleri Bakanlığına sorularak Bakanlıkça verilen karar önmesele teşkil eder.
İç İşleri Bakanlığınca ihtilaf konusu çözümlenerek karar ilgililere tebliğ edilir. Karara karşı İdare Mahkemelerinde tebliğ tarihinden itibaren 60 gün içerisinde iptal davası açılabilir. İdare Mahkemelerince verilen karar kesin hüküm teşkil eder ve adli yargı önündeki davaya devam olunur.
Adli yargıda görülmekte olan bir dava esnasında ihtilaf konusu kişinin yabancı devlet vatandaşı olup olmadığı hususunda ise konu MÖHUK çerçevesinde kişinin iddia ettiği vatandaşlık hukukuna göre adli yargıda çözümlenir.
Yazar: Stj. Av. CANSU YENİCE