ÖZET : 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 54.-63. maddeleri arasında düzenlenen haksız rekabete ilişkin hükümler düzenlenmiş olup, iş bu hükümlerin düzenlenmesinde İsviçre’de 1986 yılında kabul edilen Haksız Rekabete Karşı Federal Kanun’dan esinlenilmiştir. Aynı zamanda haksız rekabet hukukuna ilişkin Türk Hukukunda 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 54.-63. maddeleri dışında yasal dayanak yapacağımız mevzuatlar; Anayasa’nın 167.maddesi dayanak yapılarak 1994’te çıkarılmış 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun, 3577 sayılı İthalatta Haksız Rekabetin Önlenmesine İlişkin Kanun ve 6098 sayılı Borçlar Kanunu’nun 57.maddesidir. Bu çalışmamda Türk Hukukunda dürüstlük kuralına aykırı işlemler kullanılarak haksız rekabet ortamının oluşturulması ve bu durumun sonuçları TTK ve ilgili diğer mevzuatlar çerçevesinde açıklanmıştır.

GİRİŞ: İşletmelerin rekabet hakkını kötüye kullanmalarını engellemek, TTK’nın ilgili hükümleri doğrultusunda tüm katılanların menfaatine olmak üzere dürüst ve bozulmamış rekabeti sağlamak, serbest rekabet piyasasının bozulmasını ve tekelleşmeyi önlemek adına haksız rekabete ilişkin hukuk kuralları meydana gelmiştir. Haksız rekabet ortamı oluşturan maddeler kapsamına dürüstlük kuralına aykırı işlem kullanmak da girmiş olup, işbu başlık TTK.m.55/1-a ‘da 12 bentte sayılmıştır. Böylelikle haksız rekabetin oluşmasını engellemek için düzenlenmiş hükümlere kanun maddelerinde tanımlarını da içermek sureti ile detaylıca yer verilmiştir. TTK’da haksız rekabete ilişkin hükümler ile sadece tacirleri, işletmeleri ve salt rakipleri korumaya yönelik maddeler ve örnekler içermeyip, tüketiciyi ve aslında kamu menfaatini de korumayı hedeflenmiştir.

A. REKABET VE HAKSIZ REKABET TANIMLARI
a. Rekabet Kavramı
Rekabet kavram olarak yarışı ifade etmekle birlikte; ekonomik ve ticari alandaki rekabet ise işletmeler arasındaki mal veya hizmet sunumu, müşteri elde etme ve yüksek kazanç sağlama yönünden bir yarışı ifade eder. Genel olarak ise rekabet kavramı aynı alanda çalışmakta veya hizmet vermekte olan, iş gören kişiler tarafından ulaşılmak istenen amaca ulaşmada karşılıklı mücadele hali olarak tanımlanabilir. Rekabetin gerçekleşebilmesi için öncelikli olarak bir amacın var olması gerekmektedir. İkinci olarak toplulukların amacını gerçekleştirebilmesi için oluşan ortamda kural ve kısıtlamaların olması şarttır. Zira rekabet halinde olan kişi veya kuruluşların kuralsızca davranmaları düşünülemez. Rekabet halinde olan toplulukların da kural ve kısıtlamaların temel hak ve özgürlüklerin ihlal edilmeden gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Böylelikle rekabet ortamında sağlanması gereken eşitlik sağlanmış olacak, hiçbir kurum veya kişi ayrıcalıklı konumda olmayacaktır.
b. Haksız Rekabet Kavramı
Haksız rekabet, rekabet kurallarının iyi niyete aykırı, aldatıcı davranışlar veya başkaca suret ile kötüye kullanılmasıdır. TTK.m.54/2’de haksız rekabet “Rakipler arasında veya tedarik edenlerle müşteriler arasındaki ilişkileri etkileyen aldatıcı veya dürüstlük kuralına diğer şekillerdeki aykırı davranışlar ile ticari uygulamalar haksız ve hukuka aykırıdır.”denilmek sureti ile son derece açık şekilde tanımlanmıştır. Başka işletmelerin isimlerini veya markalarını taklit etmek, rakip markalara ait ürünleri kullanmak, kendi markalarına ait ürünlerin kalitesine yönelik aldatıcı reklamlar yapmak haksız rekabete örnek oluşturabilecek fiillerdendir.
Haksız rekabet kurumu, bireylerin sahip oldukları rekabet haklarını öngörülen kurallar çerçevesinde iyi niyet kurallarına uygun şekilde kullanmalarını sağlamaktadır. Böylece ekonomik düzendeki rekabet hakkının korunması ve geliştirilmesi de amaçlanmıştır. TTK, yalnızca rakipler arasında haksız rekabetin engellenmesi ile yetinmemiş tedarik edenlerle müşterileri de haksız rekabetten zarar görmemeleri adına dâhil etmiştir. Zira Türkiye Cumhuriyeti Anayasası 5. ve 48.maddeleri insanın maddi ve manevi varlığının geliştirilmesini, korunmasını ve çalışma alanında piyasanın düzenli ve sağlıklı olarak ilerlemesini devletin görevleri arasına almıştır.

B. TÜRK HUKUKUNDA HAKSIZ REKABETİN DÜZENLENMESİ VE YERİ
a. Genel Olarak
Türk Hukukunda haksız rekabet yukarıda da değinildiği üzere m.54’te tanımlanmıştır. İlgili maddeye göre haksız rekabet hükümleri rakiplerin, tedarik edenlerin veya müşterilerin ilişkilerini etkileyen aldatıcı nitelikte ve dürüstlük kuralına aykırı fiillerden korumayı amaçlamaktadır.
TTK.m.54’e hakim genel ilkeler;
1. Haksız rekabet hükümlerinin temel amacı dürüst ve bozulmamış rekabetin sağlanmasıdır. Dürüst işletmeyi dürüst olmayan rakibe karşı koruma amacına özgülenemez.
2. Dürüst ve bozulmamış rekabetin sağlanması ve korunması piyasa işlemlerine katılan herkesin (a. Piyasa aktörleri: üretici, tedarikçi, aracı, müşteri, tüketici, işletmeler b. İlişkileri etkileyen medya, eleştirel değerlendirme yapanlar, malları tüketicilerin yararına ve bilgisine sunmak için denetimden geçirenler c. Kamu)
3. Haksız ve hukuka aykırı rekabet eylemi, rakipler veya tedarik edenlerle müşteriler arasındaki ilişkiyi olumsuz etkilemektedir. Rekabet yasağı bu durumu engellemektedir.
4. Haksız rekabetin oluşabilmesi için bir rekabet ilişkinin varlığı aranmaz.
Haksız rekabetten söz edebilmek için gerekli unsurlar;
1. Rakipler arasında veya tedarik edenlerle müşteriler arasında ilişkileri etkileyen davranış veya ticari uygulamanın varlığı şarttır.
2. İşbu ticari uygulama veya davranışın, dürüstlük kurallarına aykırı şekilde icra edilmesi gerekmektedir. Burada dürüstlük kuralına aykırı uygulama veya davranıştan kasıt aldatıcı harekettir.
3. Aldatıcı ve dürüstlük kuralına aykırı uygulama veya davranış zarara veya en azından zarar tehlikesine yol açmalıdır. TTK.m. 56/1 zararın tazminini talep edebilmek için zararın veya zarara uğrama tehlikesinin varlığını şart koşmuştur.

b. TTK.m.55 Uyarınca Haksız Rekabet Halleri
TTK.m.55 uyarınca haksız rekabet hallerinin başlıcaları;
1. Dürüstlük kuralına aykırı reklamlar ve satış yöntemleri ile diğer hukuka aykırı davranışlar,
2. Sözleşmeyi ihlale veya sona erdirmeye yönlendirmek,
3. Başkalarının iş ürünlerinden yetkisiz yararlanmak,
4. Üretim ve iş sırlarını hukuka aykırı olarak ifşa etmek, gizlice ve izinsiz olarak ele geçirilen veya başkaca hukuka aykırı bir şekilde öğrenilen bilgileri dürüstlüğe aykırı olarak değerlendirmek veya başkalarına bildirmek,
5. İş şartlarına uymamak,
6. Dürüstlük kuralına aykırı işlem şartları kullanmak,

C. TTK. 55/1-f UYARINCA DÜRÜSTLÜK KURALINA AYKIRI İŞLEM ŞARTLARI KULLANILMAK SURETİ İLE HAKSIZ REKABET
a. Genel Olarak
6102 sayılı TTK.m.55’te sayılan haksız rekabet halleri arasında ilgili maddenin f bendine göre dürüstlük kuralına aykırı işlem şartları kullanmak da hüküm altına alınmıştır. Anılan madde fıkrasına göre doğrudan veya yorum yolu ile uygulanacak kanuni düzenlemeden önemli ölçüde ayrılan veya sözleşmenin niteliğine önemli ölçüde haklar ve borçlar dağılımını öngören, önceden yazılmış genel işlem şartlarını kullananlar dürüstlüğe aykırı davranmış olmakla; fiilleri haksız rekabet teşkil etmektedir.
b. Kavram Olarak Genel İşlem Şartları
TTK’da düzenlenen dürüstlük kuralına aykırı işlem koşullarının değerlendirilebilmesi için hem Türk Ticaret Kanunu’nda hem Borçlar Kanunu’nda hem de Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’da bahsi geçen genel işlem koşullarının tanımına ve kapsamına değinmek gerekmektedir.
Genel işlem koşulları, genellikle ticari sözleşmelerde kullanılan uygulamada özellikle kredi kurumları, finans şirketleri, sigorta şirketleri tarafından tek taraflı ve soyut olarak hazırlanan sözleşmelerde karşımıza çıkmaktadır. GİK, TBK.m.20 uyarınca “bir sözleşme yapılırken düzenleyenin, ileride çok sayıda benzer sözleşmede kullanmak amacıyla, önceden, tek başına hazırlayarak karşı tarafa sunduğu sözleşme hükümleridir.” Kanun maddesinde anlatılmak istenen genel işlem şartlarının sözleşme şartlarının güçlü tarafça önceden ve karşı tarafın iradesine başvurulmaksızın hazırlanması ve karşı tarafın bu hazırlamada rolünün ve söz hakkının olmamasıdır.

c. Kavram Olarak Dürüstlük Kuralı
4721 sayılı Türk Medeni Kanununun (TMK) “Dürüst davranma” başlıklı 2. maddesinde;
“Herkes, haklarını kullanırken ve borçlarını yerine getirirken dürüstlük kurallarına uymak zorundadır. Bir hakkın açıkça kötüye kullanılmasını hukuk düzeni korumaz.” hükmüne yer verilmiştir.
Böylece dürüstlük kuralları, herkesin uyması gereken genel ve objektif bir davranış kuralıdır. Genel olarak dürüstlük kuralı kişilerin tarafı oldukları hukuki ilişkilerde dürüst, namuslu, ahlaklı ve diğer kişilerde yaratılan güvenle tutarlı şekilde davranmalarını ifade eder. Buna göre belirli bir hukuki ilişkide dürüstlük kuralına uygun davranış; toplumdaki dürüst, namuslu ve orta zekâlı bir kişinin, genel ahlâk, doğruluk ve karşılıklı güven esaslarına uygun davranış biçimidir. Dürüstlük kuralına uygun bu davranışın belirlenmesinde, toplumda geçerli olan genel ahlâk kuralları, günün adet ve uygulamaları, davranışın söz konusu olduğu hukuki ilişkilerin içerik ve amaçları da dikkate alınacaktır.
d. TTK.m.55/1-f uyarınca Haksız Rekabetin Oluşması
Genel işlem koşulları ile hazırlanmış sözleşmeyi hizmetten ve yahut sözleşme konusundan yararlanmak isteyen karşı taraf müzakere etme olanağı bulmaksızın kabul etmek zorunda kalacaktır. Aksi halde sözleşmenin kurulması mümkün olmayacaktır. Türk Borçlar Kanunu’nda düzenlenen genel işlem koşullarının bazı hallerde sözleşmeye yazılmamış sayılması sonucunu doğurmaktadır. Böylelikle bu sonucun hukuksal niteliği olarak, diğer taraf aleyhine doğrudan veya yorum yolu ile uygulanacak olan kanuni düzenlemeden önemli ölçüde ayrılan veya sözleşme niteliğinde hak ve borç dağılımı bakımından hakkaniyete aykırı düzenleme yapan taraf, dürüstlük kurallarına da aykırı davranacaktır. Türk Ticaret Kanunu temelinde genel işlem şartlarını kullanmak sureti ile dürüstlük kuralına aykırılık oluşturmak ise haksız rekabet sayılacaktır. Böylece genel işlem şartları hem akdi temelde hem de haksız rekabet temelinde ele alınmıştır.
Genel işlem şartları kullanmanın temelinde çok sayıda yapılacak sözleşmenin aynı içerikte kurulması ve yeknesaklığın sağlanması amacı yatmaktadır. Böylelikle dürüstlük kuralına aykırılığın denetlenmesinde sözleşmedeki hak ve borçların dağılımı dikkate alınmalıdır.
Uygulamada dürüstlük kurallarına aykırı işlem şartlarını kullanmak sureti ile haksız rekabetin oluşması için genel işlem şartlarını içeren bir sözleşmenin kurulmuş olması gerekecektir. Genel işlem şartlarını içeren işbu sözleşme hükümleri dürüstlük kuralına aykırılık taşımak sureti ile sözleşmenin zayıf tarafını teşkil eden tüketici veya müteşebbislerin menfaatlerini zedeleyecektir. Bu aşamada sözleşmenin zayıf tarafı için oluşacak haksızlık Borçlar Kanunu ve TKH Kanunu açısından genel işlem şartı kesin hükümsüzlük; Türk Ticaret Kanunu’nun 55/1-f hükmü anlamında HAKSIZ REKABET teşkil edecektir.
Genel işlem şartlarının haksız rekabet teşkil edip etmeyeceği konusunda ayırt edici nokta; genel işlem şartının sözleşmeyi o hali ile kabul etmek zorunda kalan taraf için dürüstlük kuralına da aykırılığın söz konusu olup olmadığıdır. TTK.55/1-f’den de anlaşılacağı üzere haksız rekabetin anılan şekilde oluşabilmesi için taraflara yüklenen hak ve borçlar dengesinde önemli ölçüde bozulma meydana gelmelidir.

SONUÇ
Rekabet, kişilerin ve toplumun gelişmesi açısından gereklidir. Ancak sınırsız ve kontrolsüz bir rekabet ortamı zararlı sonuçlar doğurur. Bu nedenle hemen hemen her ülkede rekabet özgürlüğünün sınırları kanunlarla çizilmiştir. Mevzuatımızdaki rekabet yasağı düzenlemeleri de Anayasamızda var olan temel haklardan rekabet etme özgürlüğüne sınırlama getirmektedir.
Türk Ticaret Kanunu’nda dürüstlük kuralına aykırı işlem şartları kullanmak sureti ile oluşabilecek haksız rekabetin önlenmesi için getirilmiş olan bu düzenleme; irade beyanlarına başvurulmaksızın sözleşme tarafı olmak durumunda kalan tüketici veya müteşebbislerin korunmasını amaçlamıştır.
Kanuni düzenleme, hakkaniyeti yansıtır ve hak ve borçların sözleşme taraflarına eşit olarak dağılmasını öngörür. Bu bağlamda dürüstlük kuralına aykırılık teşkil eden her genel işlem koşulu menfaati zedelenen her müşteri veya TTK.m.54 kapsamına giren kişi/kurumlar açısından haksız rekabet teşkil edecektir.

KAYNAKÇA
1. 1982 sayılı Anayasa
2. Tekinalp/Çamoğlu, Açıklamalı, Notlu ve Karşılaştırmalı TTK Ticari Mevzuat ve İkincil Düzenlemeler, Vedat Kitapçılık, 15. Bası, İstanbul 2014
3. YILMAZ Abdüssamet, Haksız Rekabet Hukukunda Genel İşlem Şartı Kullanımı, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2015
4. DURAL, M., SARI, S., Türk Özel Hukuku 6. Baskı İstanbul 2011
5. OĞUZMAN M.Kemal, ÖZ M. Turgut, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, C.I, 12. Bası, Vedat Kitapçılık, İstanbul 2014
6. DİNÇ Serkan, TTK’na Göre Haksız Rekabet Halleri ve Buna İlişkin Davalar, Seçkin Yayıncılık, Eylül 2017

YAZAR: AV. SELEN ÇETİN